Gothic Mimarlık

[Ecem_Kaulitz]

Roman mimarliginin(Bk ROMAN SANATI VE MIMARLIGI) altin çaginin sonunda(XII. YY.) ortaya çikan gotik mimarlik, gotik üslubunun bütün öbür sanat biçimlerinden daha uzun ömürlü olarak XVI. yy.a kadar sürmüstür.

Gotik üslubunda yapilan çok sayida çarpici din disi yapiya karsin, yeni mimarlik üslubu özelikle, mimarlikta Ortaçag'in en verimli alani olan kiliselere en güzel yapitlarini vermistir. 1400 yillarinda gotik mimarligin Avrupa'nin her yanina yayilmasina karsin, en gelismis örnekleri Fransa'nin kuzey kesiminde, Paris çevresinden Saint-Denis ve Chartres'i da alarak Champagne bölgesine kadar uzanan bölgede verilmistir. Bu bölgede XII ve XIII. yy'larda yapilan bir dizi katedralde gotik mimarligin temel yenilikleri ortaya konmustur.

Roman mimarligi ile gotik mimarligi arasindaki temel ayrilik destek sorununu çözme biçiminde yatmaktadir. Roman mimarliginda yapinin bütün agirligini duvarlar tasir ve böylece, insanda bir denge, bir kütle duygusu uyandirir; oysa gotik katedrallerde, bu agirlik, direkler ve payandalara yüklenmistir; direk ve payandalar, ustaca yapilmis bir kemer sistemiyle birbirine baglanmis distan da destek kemerle berkitilmistir; bütün bu özellikler insanda, yapinin gökyüzüne yükseldigi düsüncesini dogurur.

Gotik mimarligin yeni nitelikleri özenli kirik-kemer, destek-kemer, sivri-kemerler olusturmak için birlesen silmelerin kesisme noktalarina olusturmus tonozlarin (kaburgali tonozlar)kullanimina baglidir. Hafif hareketli bir çatki görünümündeki yapi iskeletinin bu yolla hantalliktan kurtarilmasi, hem kesisen güç çizgileri arasinda dengeyi gösterir, hem de sahnin isik almasini kolaylastirir. Gerçekten artik birer destek olmaktan çikan duvarlarda genis pencereler açilmis duvar resimlerinin yerini içeriye renkli ve hafif bir isigin süzülmesini saglayan ve gökyüzünden yere yansiyan Tanri bagisinin simgesi sayilan vitraylar almistir.

Önceleri çok sade olan cephelerde, zamanla zengin süslemelerle bezenmis genis kapilar açilmis çok sayida heykel ve alçak kabartmalara yer verilmistir; bunlar âdeta, tasa aktarilmis dinsel yâda din disi görüntülerin sergilendigi gerçek birer yapit niteligindedir. Gene cepheler kare ya da sekizgen kulelerle bu kuleler de bütünün yukari dogru yükselmesine katkida bulunan külah ya da oklarla süslüdür.

Çok yönlü olan gotik mimarlik, kisa sürede gelisti çesitli dönem ve ülkelere göre çogu kez birbirinden farkli görünümler kazandi.1140-1190 arasindaki ilk dönemde île-de-France'ta daha sonra da Fransa'nin her yaninda çok sayida katedral yapildi; bunlar arasinda Noyon (1150), Laon, Notre-Dame(Paris'te 1160)Chartres (1195-1260 ) katedralleri sayilabilir.1190'a dogru, bu yeni üslupta çalisan mimarlar sanatlarinin en üstün düzeyine ulastilar ve 1190-1260 arasinda gotik sanat altin çagini yasadi. Reims (1211-1481),Bourges, Beauvais, Amiens katedralleri bu dönemde yapildi.


Yavas yavas mimarlik yapilarinin yetkinligi gün geçtikçe artan yukariya yükselme kavgasiyla bozuldu ve gotik üslubunun yerini"pariltili gotik"üslubu aldi(1260-1380) bu dönemde Metz ve Strasbourg katedralleri yapildi. Pariltili gotige denk düsen "dikey üslup" un gelistigi Ingiltere'deyse gotik mimarlik baslangiçta Fransiz gotigine yakindi ama kisa sürede çok farkli esin kaynakli ve son derece özgün yapitlarla ondan ayrildi. Sivri kemer olusturan silmeler destek kemerler kaburgali tonozlar, destek olmaktan çikip süs niteligi kazandilar.

Gotik mimarlik Italya' ya XII. yy. da Citeaux rahipleri tarafindan götürüldü bu rahipler çok sayida manastirin (Fassaova, Casamari ,San Galgona )yapimina ön ayak oldular söz konusu yapilarda üslup son derece ari ve Fransa'daki örneklerine yakindir.Ancak bunlar üslubun kural disi örnekleri sayilir; çünkü çogu zaman gotik üslup bu ülkede çok yaygin olan roman üslubu ögeleriyle çakismis bu nedenle de bazen tutarsiz ama çogunlukla özgün yapilarin oraya çikmasina yol açmistir.

1380-1540 arasinda Avrupa gotik üslubu yeni bir evrim daha geçirerek "alevli gotik" adini aldi. Artik süs ögeleri mimariyi geride birakarak ön plana geçmisti; kisa süre sonra, kendilerini tastan danteller gibi saran çok sayida heykel ve süslerin altinda yapilar nerdeyse gözden silindi. Bu evrim özellikle Ingiltere'de daha da belirginlesti "dikey üslup"un yerini süslü üslup aldi; Almanya'daysa güçlü ve gerçekçi bir heykelcilik anlayisi, Fransa'daki yapilarin ölçülük ve zarifligine ters düsen bir cosku ve zenginlik ortay konmasina yol açti.